COĞRAFİYA: COĞRAFİYADAN SEÇİLMİŞ LÜĞƏTLƏR

1 Abraziya-dəniz,göl və böyük su anbarı sahillərinin dalğa və ya ləpədöymə nəticəsində dağılmasına və yuyulmasına deyilir.

2 Albedo- müəyyən cismin səthinə düşən günəş şüasının onun səthindən əks olunan şüaya faizlə nisbətinə deyilir.ən böyük albedo qar səthində yaranır(yəni əks etdirir.)

3 Allüvial çöküntülər- daömi və müvəqqəti çayların topladığı çöküntülərdir.

4 Amplituda-hava temperaturunun və atmosfer təzyiqinin gündəlik,aylıq və ya çoxillik ən alçaq və ya ən yüksək göstəriciləri arasındakı fərqi ifadə edən kəmiyyətdir.

5 Arid iqlim-isti və quraq iqlimdir.

6 Arxipelaq-bir-birinin yaxınlığında yerləşən adaların qurupuna deyilir.

7 Atoll-adaların xüsusi bir növüdür.Atol adətən halqa formada olur,su altında olan vulkan kraterlərində də yaranır.Atoll mərcan mənşəlidir.

8 Aşınma-yer səthində istiliyin,suyun və orqanizmlərin təsiri altnda suxurların xırdalaşması və dəyişməsi prosesidir.

9 Bar-meteorologiyada təzyiq vahidi olub,1 milyon dinanın(dn) 1sm²-ə təzyiqinə bərabərdir.

1 Barrik pillə-yuxarı və ya aşağı hərəkət etdikdə(coğrafiyada) hər 10 m-də 1mm dəyişən təzyiq mərtəbəsinə deyilir.

1 Barxanlar-səhralarda küləyin təsiri ilə yaranan oraqvari qum təpələridir.

1 Başlanğıc meredian-0-cı meredian və Qrinviç meredianına deyilir.(hər üçü eyni meredian xəttidir).

1 Bərzəx-iki böyük quru sahəni birləşdirən ensiz quru zolağına deyilir.(Panama və Suveyiş).

1 Boğaz-iki quru sahəni bir-birindən ayıran və iki su hövzəsini bir-biri ilə birləşdirən su hövzəsidir.

1 Brizlər-dəniz,göl və böyük çayların sahillərində gündüz dənizdən,gecə isə qurudan əsən yerli küləklərdir.(sutkada istiqamətini iki dəfə dəyişir).

1 Buzlaq erroziyası (aşınması)-ekzarasiya adlanır.Ekzarasiya prosesinin yaratdığı relyef formaları(troqlar,təknəvari dərələr,karlar,sirklər və morenlər).

1 Vadi-müvəqqəti axarlı çayların ətrafında adətən yaranır.Bəzən vadidən bir neçə çayda axır.

1 Vadoz su-atmosfer mənşəli yeraltı suya deyilir.

1 Vahə-səhralarda və yarımsəhralarda daha çox yaranır.Yeraltı su səthə yaxın olduqda,yer səthində yaşılıq olur.belə yerlər vahə adlanır.Antarktidada isə buzlaqdan azad olmuş sahələrə deyilir vahə.

Qar xətti-qar xətti dağlarda yaranır.qarın ərimədiyi sərhəd.Qar xəttindən yuxarı daima qarla örtülü olur,aşağılar isə qardan azad olur.

2 Qeyzer-müasir vulkan sahələrində dövri surətdə su və buxar püskürən bulaqlar.

2 Qobu-yarğanın sonrakı vəziyyəti.(yəni müvəqqəti sular yarğan əmələ gətirir,sonra yarğan ot bitkiləri ilə zənginləşir,ətraflar uçur.belə yerlər qobu adlanır).

2 Daimi donuşluq-yer qabığının üst hissəsində uzun müddət donmuş suxur layına deyilir.(Avrasiya və Şm Amerikanın şimalında belə yerlər daha çoxdur).

Dekret vaxtı-saatın 1 saat irəli və ya geri çəkilməsinə deyilir.

2 Delta-çayın mənsəbində çay çöküntülərindən əmələ gələn düzənlikdir.Mənsəbdə çay şaxələnir.İlk delta anlayışı Nil çaynın mənsəbinə aid edilmişdir.(yunan hərfi delta işarəsinin adından götürülüb-ona oxşadığı üçün).

2 Depressiya-yer səthində forma və mənşəyindən asılı olmayaraq dibi okean səviyyəsindən aşağıda yerləşən çökəyə deyilir.Məsələn:Xəzər dənizi,Ölü dənizi,Turfan çökəyi).

2 Defilyasiya-(üfürülmə deməkdir) küləyin dağıdıcı fəaliyyəti nəticəsində hərəkətə gətirilmiş mineral və suxurların səthini dəlik-deşik etməsi,yonmaı və cilalanmasına deyilir.

2 Ekzarasiya- bax, buzlaq termininə.

2 Ekologiya-canlı və cansız təbiətin bir-birinə təsirini öyrənən elmə deyilir.

3 Endemik-təbii halda müəyyən bir coğrafi sahədə yayılmış bitki və heyvan növüdür.( məs,: dəmirağac,evkalipt ağacları bitdikləri ərazi üçün endemik ağac hesab olunur)

3 Episentr-zəlzələnin yer səthində yayıldığı sahəyə deyilir.

3 Erroziya-axarlı sular vasitəsi ilə suxurların aşınması prosesidir.

3 Əhalinin sıxlığı-ölkə əhalisininin sayının,ölkənin ərazisinə nisbətinə deyilir.

3 Zenit nöqtə-baş üstündə uca nöqtə.Günəş tropiklər arasında zenitdə olur.

3 İqlim-havanın müəyyən bir əraazidə çox illik təkrarlanmasına deyilir.

3 İzoxətlər:İzobar,İzogiyet,İzoterm,İzoqamin,İzobat,İzoqalin,İzogipis,İzoseystlər.

3 İzobar-xəritədə eyni təzyiqə malik olan nöqtələri birləşdirən xəttə deyilir.

3 İzogiyet-eyni yağıntıya malik olan nöqtələri birləşdirən xətt.

3 İzoterm-eyni temperatura malik olan nöqtələri birləşdirən xətt.

4 İzoqamin-eyni buxarlanmaya malik olan nöqtələri birləşdirən xətt.

4 İzobat-eyni (sularda) dərinliyə malik olan nöqtələri birləşdirən xətt.

4 İzoqalin-eyni duzluluğa malik olan nöqtələri birləçdirən xətt.

4 İzogipis-eyni hündürlüyə malik olan nöqtələri birləşdirən xətt.(horizontallar izogipslərdi).

4 İzoseystlər-eyni zəlzələ gücünün müşahidə olunduğu əraziləri birləşdirən xətt.

4 İntruziya-maqmanın yer qabığının qatları arasına soxulması və orada soyuyub maqmatik kütlələr əmələ gətirməsi prosesinə deyilir.(məsələn: dərinlik maqmatik suxuru,qranitdir).

4 İnfiltirasiya-yerüstü suların suxurların məsamələri və boşluqları vasitəsi ilə yerin alt qatlarına hopub keçməsinə deyilir.

4 İnversiya-(çevrilmə)temperaturun yuxarıya doğru azalması əvəzinə artmasıdır.İnversiyanın 2 forması var.1.oroqrafiq inversiya(relyefdən asılı olaraq temperatur dəyişir),2.advektiv inversiya (hava cəbhələrinin təsiri ilə(isti və soyuq cəbhələr) dəyişir).

4 Yararsız torpaqlar-bedlend adlanır.

4 Yerli vaxt-eyni meredian üzərində olan vaxt.

5 Kaldera-diametri 1500-2000 m-dən böyük olan kraterə deyilir.

5 Kaskad- şəlalərə aiddir.hündürdən tökülən ardıcıl bir neçə şəlaləyə deyilir.

5 Kontinental iqlim-quraq iqlim.

5 Krater-vulkan konusu.

5 Geoid-yerin həqiqi özünəməxsus formasıdır.(girintili çıxıntılı deməkdir).

5 Geosinklinal-yerin hərəkətli mütəhərrik sahəsinə deyilir.zəlzələlər və vulkanlar belə ərazilərə uyğun gəlir.

5 Getermik pillə-yer qabığında hər 33 m-də temperaturun 1⁰C –i dəyişdiyi mərtəbəyə deyilir.

5 Gilavar-Azərbaycanda cənub və cənub şərqdən əsən küləklər.

5 Lava-yer səthində axan vulkanik axın.

5 Landşaft-( təbii görünüş) –torpaq bitki.

6 Maqma-vulkan boğazında hərəkətdə olan isti ərinmiş kütlə,axın.

6 Materik dayazlığı-şelf.(meyillik 1⁰ dərəcə,dərinlik 200 m-ə qədər olan,sualtı relyef).

6 Meandr-əyriliyi daha çox olan çay yatağı.

6 Moren-bax.buzlaq erroziyasına.

6 Musson-ildə istiqamətini iki dəfə dəyişən külək.yayı rütubətli olur.

6 Normal təzyiq-760mm civə sütununa bərabər olan təzyiq(0metr,0⁰C temperatur,45⁰-lik paraleldə 1sm²metrə düşən təzyiq---1kq 33qram=760mm-ə)

6 Nivelir-nisbi hündürlüyü ölçən alət.

6 Okeanologiya-fiziki coğrafiyanın sahələrindən biridir, okeanlar və dənizlər haqqında elimdir.

6 Pampa-Cənubi Amerikanın çöllərinin yerli adıdır.

6 Paramos-Cənubi Amerikada dağ çöllərinə deyilir.

7 Pik-dağın ən hündür və iti uclu zirvəsinə deyilir.

7 Plato-səthi hamar və ya dalğalı, süxur layları üfüqi yatmış və ətrafındakı düzənliklərdən dik yamaclar ilə ayrılmış yüksəkliyə deyilir.

7 Polderlər-Niderlandda və AFR-də şimal dənizinin sahilboyunda dəniz səviyəsindən alçaqda yerləşən marşların-ovalıqların quruldulmuş və mənimsənilmiş sahələrinə deyilir.

7 Preri-Şimali Amerikada çöllərə deyilir.

7 Reqressiya-qurunun qalxması, okean dibinin çökməsi və ya Dünya okeanında su həcminin azalması nəticəsində dənizlərin çəkilməsi hadisəsinə deyilir.

7 Relik-fauna və flora qalıqlarına relikt deyilir.

7 Rumb-dənizçilər istiqamətə rumb deyirlər.

7 Salza-palçıq vulkanınnan axan lavaya deyilir.

7 Selvas-Cənubi Amerikada, Amazon ovalığının rütubətli tropik meşələrinə deyilir.

7 Səmum-Ərbistan yarımadasının səhralarında və Şimali Afrikada böyük qüvvə ilə əsən isti və quru küləklərə deyilir.

8 Siklon-fırlanıram deməkdir.

8 Skreb-Avstraliyanın quraqlıq rayonlarında həmişəyaşıl kol bitkilərindən, xırda evkalipt və akasiya ağaclarında ibarət meşələrə deyilir.

8 Step-mülayim qurşağın landşaft tiplərindən biridir.

8 Sublimasiya-fizikada maddənin bərk halından maye halına keçmədən birbaşa qaz halına və ya əksinə, qaz halından birbaşa bərk halına keçməsinə deyilir.

8 Tayqa-mülayim qurşağın iynə yarpaqlı meşəsi.

8 Tayfun-asiyanın cənubunda və şərqində baş verən tropik zona siklonudur.

8 Takır-Orta Asiyada gilli səhralar.sürətlə quruyaraq cadar –cadar olur.

8 Termik pillə-havanın temperaturunun 1⁰C və ya 6⁰C dəyişməsi üçün tələb olunan metrlə məsafəyə deyilir.

8 Terras-yamaclarda və yaxud çay yataqlarında əmələ gələn pilləvari relyef .

8 Toponomika-coğrafi adların mənşəyini öyrənən elmdir.

9 Troq-buzlaq mənşəli relyef.(dik yamacları və batıq dibi olan dərə).

9 Tundura-meşə zonasından şimalda mamır,şibyə,alçaq kol və yarımkol bitkiləri olan,meşəsiz landşaft zonasıdır.

9 Üzvi aşınma-canlı orqanizmlərin suxurlara təsiri deməkdir.

9 Fay-suxurların qırılaraq pilləvari aşağı düşməsidir.

9 Fauna-1) yer kürəsinin müəyyən bir coğrafi sahəsində tarixən meydana gəlmiş heyvanlar aləminin məcmusudur.2)suxurların və ya çöküntü qatlarının arasında olan orqanizm qalıqları məcmusudur.

9 Fiord-ensiz,dərin,qurunun içərisinə çox daxil olmuş,girintili çıxıntılı,yamacları hündür,dik və qayalıq dəniz körfəzinə deyilir.Skandinaviya sahillərində daha çoxdur.(Soqne-Fiordu).

9 Flora-bitkilər məcmusudur.

9 Fön-Dağ-dərə küləklərinə deyilir.

9 Xəzri-Abşeron yarmadasında əsən şimal küləyi.

9 Horizontal-(izogipslər) xəritələrdə eyni hündürlüyə malik olan nöqtələri birləşdirən xətt.

Humud iqlim-rütubətliliyi artıq olan iqlim.

Humus-zəngin çürüntü qatı.(münbit torpaq).

Çeşmə-bulaq mənasında işlənən sözdür.

Coğrafi koordinatlar-məntəqənin enlik və uzunluq qiymətlərinə deyilir.

Şelf-materik dayazlığı.